Kodeks cywilny w art. 483 § 1 stanowi, iż można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
W praktyce obrotu gospodarczego, formułując postanowienia umowy, strony często zastrzegają kary umowne za opóźnienie w wykonaniu obowiązków umownych i wskazują, jakie konkretnie zdarzenia stanowią podstawę do ich naliczenia.
Choć co do zasady, zastrzeżona przez strony stosunku obligacyjnego kara umowna należy się wierzycielowi tylko wtedy, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez dłużnika zobowiązania niepieniężnego jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność (art. 471 KC), to jednak strony przedmiotową kwestię mogą uregulować odmiennie.
Swoboda stron w zakresie wyznaczania granic odpowiedzialności odszkodowawczej wynika z przepisu art. 473 KC, jak i przepisu art. 353 (1) KC. W tym zakresie strony mogą umownie ukształtować zakres odpowiedzialności i rozkład ryzyka ponoszenia skutków niewykonania zobowiązania, co oznacza, że mogą również wprowadzać do umowy postanowienia dotyczące kary umownej, a także precyzować tytuł do jej naliczenia.
Dłużnik na zasadzie art. 473 § 1 KC może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi.
W doktrynie i orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, iż odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy może przysługiwać wierzycielowi, jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie będzie następstwem innych okoliczności niż tylko zawinione zachowanie dłużnika. Za uzasadnione uznaje się obciążenie dłużnika odpowiedzialnością za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu okoliczności przypadkowych, nawet za zdarzenia będące wynikiem siły wyższej.
W orzecznictwie przyjmuje się, że strony danej umowy mogą się umówić, że odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy, w postaci kary umownej, będzie przysługiwało wierzycielowi także wtedy, gdy nienależyte wykonanie umowy jest następstwem innych okoliczności niż tylko zawinione zachowanie dłużnika.
W sytuacji zatem, gdy wolą stron danej umowy jest rozszerzenie odpowiedzialności dłużnika oraz zastrzeżenie kar umownych lub na wypadek nienależytego wykonania umowy z przyczyn przez niego niezawinionych, należy zadbać o odpowiednie sformułowanie postanowień umownych w tym zakresie.