Czy kary umowne z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy mogą być dochodzone od dłużnika bezterminowo?

W praktyce obrotu gospodarczego dłużnicy często spotykają się z żądaniami zapłaty kar umownych po wielu latach od wygaśnięcia umowy. Czy w takiej sytuacji dłużnik powinien zapłacić kary umowne?

Regulacją określającą ogólny termin przedawnienia roszczeń pozostaje art. 118 KC, zgodnie z którym: „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.”. Przepisem szczególnym pozostaje m.in. art. 646 KC, dotyczący umów o dzieło, w myśl którego: „Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.”.

Na tle omawianego zagadnienia w orzecznictwie wyrażane są następujące poglądy:

• roszczenie o zapłatę kary umownej wynikającej z tytułu nienależytego wykonania umowy o dzieło (stanowiącej w istocie surogat odszkodowania) przedawnia się na zasadach przewidzianych przez przepis art. 646 KC (tak m.in.: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 października 2006 r., sygn. akt IV CSK 178/06, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 listopada 1997 r., sygn. akt II CKN 465/97, Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 14 kwietnia 2016 r., sygn. akt I ACa 1864/15);
• w odniesieniu do innych typów umów niż umowa o dzieło dominuje ogólne stanowisko, że zobowiązanie do zapłaty kary umownej jest zobowiązaniem bezterminowym, które staje się wymagalne dopiero niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania (tak Sąd Najwyższy w: postanowieniu z 19 listopada 2018 r., sygn. akt  I CSK 249/18, wyroku z dnia 30 czerwca 2011 r., sygn. akt III CSK 282/10, wyroku z dnia 16 grudnia 2015 r., sygn. akt IV CSK 141/15, wyroku z dnia 2 marca 2017 r., sygn. akt V CSK 395/16 oraz uchwale z dnia 5 listopada 2014 r., sygn. akt III CZP 76/14), przy czym:
  • roszczenie wynikające z zobowiązania bezterminowego, obejmującego zapłatę kary umownej, staje się wymagalne w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zd. drugie KC w zw. z art. 455 KC) (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 czerwca 2011 r., sygn. akt III CSK 282/10),
  • w odwołaniu do treści art. 120 zd. drugie KC nie chodzi o datę faktycznego wezwania do zapłaty, ale o datę, w której wierzyciel wezwałby dłużnika do spełnienia świadczenia w możliwie najwcześniejszym terminie z uwzględnieniem niezbędnego czasu do wykonania zobowiązania (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 grudnia 2015 r., sygn. akt IV CSK 141/15).

Przenosząc powyższe stanowiska prezentowane w orzecznictwie na zadane na wstępie publikacji pytanie, wyjaśniamy w jaki sposób powinien zachować się dłużnik po otrzymaniu wezwania do zapłaty kary umownej.

Po pierwsze należy ustalić jaki charakter miała umowa łącząca dłużnika z kontrahentem oraz w jakim terminie zostało wykonane zobowiązanie, co do którego skierowane zostało wezwanie do zapłaty kary umownej.

Następnie należy zweryfikować treść umowy z wierzycielem pod kątem tego, czy strony ustaliły w umowie termin zapłaty kary umownej. Jest to istotne, bowiem w przypadku uregulowania terminu płatności kary umownej w umowie, opisane w niniejszej publikacji terminy przedawnienia będą biegły od terminu umownego. W przypadku stwierdzenia, iż umowa nie zawiera szczegółowych warunków odnośnie terminu płatności kar umownych, zastosowanie znajdą zasady ogólne wynikające z KC (art. 118 KC oraz art. 120 KC) bądź przepisy szczególne (np. art. 646 KC).

W przypadku, gdy wierzyciel zwlekał z dochodzeniem kar umownych i wezwał do ich zapłaty po upływie terminów przedawnienia wskazanych w powołanych wyżej przepisach kodeksu cywilnego, należy odmówić zapłaty kar umownych.