W myśl konstytucyjnej zasady dopuszczalności wywłaszczenia, odebranie prawa własności nieruchomości z mocy prawa może nastąpić jedynie za słusznym odszkodowaniem.
Ustalenie odszkodowania może nastąpić:
- w ramach przeprowadzonych uzgodnień (gdy taki tryb przewidują przepisy, np. art. 98 ust. 3 UGN przewidujący możliwość ustalenia w tym trybie odszkodowania za działki gruntu przejęte pod drogi publiczne);
- na mocy wydanej w tym przedmiocie decyzji administracyjnej (np. art. 12 ust. 3 i 4 ZRID).
Wielokrotnie zdarza się, że pomimo przejęcia prawa własności nieruchomości z mocy prawa, nie dochodzi do uzgodnienia wysokości odszkodowania z tego tytułu czy też wydania decyzji w tym przedmiocie. Zdarzają się również przypadki, że pomimo wydania decyzji ustalającej odszkodowanie, nie zostaje ono wypłacone.
W takich przypadkach, gdy od daty przejęcia prawa własności nieruchomości upłynął już pewien okres, pojawia się pytanie czy nie upłynął jeszcze termin na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tego tytułu.
Znaczenie w tej kwestii ma aspekt dotyczący przedawnienia, co do którego w orzecznictwie funkcjonują dwa poglądy.
Według pierwszego z poglądów, roszczenia o zapłatę odszkodowania z tytułu przejęcia prawa własności nieruchomości z mocy prawa, nie ulegają przedawnieniu na zasadach i w terminach, o których mowa w art. 117 i nast. KC.
Pogląd ten opiera się na przyjęciu, że w sytuacji gdy o odszkodowaniu za wywłaszczenie orzeka się w drodze decyzji administracyjnej, to oceny realizacji tego roszczenia z wszystkimi tego konsekwencjami, a więc również z trybem postępowania i oceną wszystkich skutków prawnych (wraz z instytucją przedawnienia), należy dokonywać na podstawie przepisów materialnego prawa administracyjnego. Na gruncie prawa administracyjnego o przedawnieniu roszczenia ustalonego decyzją administracyjną, można mówić jedynie wówczas, gdy przepis prawa wyraźnie tak stanowi. Tymczasem, ani UGN, ani ZRID, nie przewidują przedawnienia roszczenia o wypłatę odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość. Tym samym, zgodnie z tym poglądem, roszczenie to nie ulega przedawnieniu i może być ono dochodzone bezterminowo.
Pogląd przeciwny zakłada, że roszczenie o zapłatę odszkodowania z tytułu przejęcia prawa własności nieruchomości z mocy prawa ma charakter cywilnoprawny i charakteru tego nie zmienia fakt, że ustalenie odszkodowania następuje w drodze decyzji administracyjnej. Wobec takiego ujęcia, zwolennicy tego poglądu stoją na stanowisku, iż ulega ono przedawnieniu na zasadach i w terminach, o których mowa w art. 117 i nast. KC.
W naszej ocenie dominujący pozostaje pogląd pierwszy, który został podzielony przez organy w sprawach, w których prawnicy kancelarii reprezentowali Klientów ubiegających się o wypłatę odszkodowania za przejęte nieruchomości.