Kumulacja kar umownych z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy

W myśl art. 483 § 1 KC, strony stosunku zobowiązaniowego mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).

Samo zastrzeżenie kary umownej, jak i szczegółowe jej uregulowania ustawodawca pozostawił uznaniu stron w granicach swobody umów przyznanej na mocy art. 353 (1) KC.

Kara umowna za nienależyte wykonanie zobowiązania należy się wierzycielowi w razie jej zastrzeżenia, gdy świadczenie zostało wprawdzie spełnione przez dłużnika, ale w sposób nienależyty. Przez powyższe rozumie się stan, w którym zachodzi rozbieżność pomiędzy umówionym świadczeniem, a świadczeniem, które zostało spełnione, co dotyczyć może terminu spełnienia świadczenia czy też jego jakości.

Z kolei, obowiązek zapłaty kary umownej zastrzeżonej za niewykonanie zobowiązania powstaje, gdy dłużnik nie spełnił świadczenia, które zgodnie z treścią zobowiązania był zobligowany spełnić na rzecz wierzyciela.

W praktyce często zdarza się, że niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika skutkuje złożeniem przez wierzyciela oświadczenia o odstąpieniu od umowy, a na wypadek zaistnienia takiej sytuacji strony również zastrzegają w umowie kary umowne (obok kar umownych z tytułu niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy).

W razie zaistnienia takich zdarzeń po stronie wierzyciela pojawiają się wątpliwości, w oparciu o którą podstawę umowną powinien naliczyć karę umowną, w tym czy może jednocześnie dochodzić kary umownej zastrzeżonej na wypadek nienależytego wykonana umowy, jak i kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy z przyczyn zawinionych przez dłużnika.

W orzecznictwie ugruntowało się stanowisko, że nie jest dopuszczalne kumulowanie kary umownej przewidzianej za nienależyte wykonanie zobowiązania z karą umowną za niewykonanie tego samego zobowiązania. Przyjmuje się, że w sytuacji, gdy strony przewidziały w umowie zarówno kary umowne za nienależyte wykonanie umowy, jak i z tytułu odstąpienia od umowy, to odstąpienie od umowy i nałożenie kar z tego tytułu uniemożliwia nałożenie kar z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2011 r., sygn. akt I CSK 315/10).

Powyższa reguła nie ma jednak charakteru bezwzględnego, bowiem w przypadkach, gdy wynikające z umowy świadczenie ma charakter podzielny i strony przewidziały możliwość odstąpienia od umowy w niewykonanej części, to wówczas dopuszczalnym jest, aby w związku z nienależytym wykonaniem tej części umowy, która została zrealizowana, naliczyć kary za nienależyte wykonanie umowy, zaś w pozostałym zakresie domagać się kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy (tak m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 stycznia 2024 r., sygn. akt I AGa 189/22).

Dlatego jest istotnym, aby na etapie zawierania umowy zadbać o właściwe sformułowanie postanowień odnoszących się do kar umownych, bowiem kwestia prawidłowych zapisów w tym zakresie może okazać się kluczowa w procesie dochodzenia kar umownych na drodze postępowania sądowego.

Więcej na ten temat możesz przeczytać również tutaj.