Ustawodawca w rozdziale 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 roku Prawo geologiczne i górnicze (PGG), nałożył szereg obowiązków na przedsiębiorców prowadzących zakłady górnicze.
Podstawowa regulacja prawna dotycząca ruchu zakładu górniczego zawarta jest w art. 105 ust. 1 PGG, która stanowi, że ruch zakładu górniczego prowadzi się w sposób zgodny z przepisami prawa, w szczególności na podstawie planu ruchu zakładu górniczego, a także zgodnie z zasadami techniki górniczej.
Zakładem górniczym jest zaś wyodrębniony technicznie i organizacyjnie zespół środków służących bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawą w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, a w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny wraz z pozostającym w związku technologicznym z wydobyciem kopaliny, przygotowaniem wydobytej kopaliny do sprzedaży, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów albo podziemnego składowania dwutlenku węgla, w tym wyrobiska górnicze, obiekty budowlane, urządzenia oraz instalacje (art. 6 ust. 1 pkt 18) PGG).
PGG przewiduje dwa wyjątki odnośnie do planu ruchu zakładu górniczego. Planu tego nie sporządza się bowiem:
- jeżeli koncesji udzielił starosta – w takim przypadku ruch zakładu górniczego prowadzi się na podstawie warunków określonych w koncesji;
- jeżeli roboty geologiczne służące poszukiwaniu lub rozpoznawaniu złóż kopalin są wykonywane bez użycia środków strzałowych na głębokości do 100 m poza obszarem górniczym – w takim przypadku ruch zakładu górniczego prowadzi się na podstawie warunków określonych w koncesji albo decyzji zatwierdzającej projekt robót geologicznych.
Pamiętać należy, iż plan ruchu zakładu górniczego przedsiębiorca musi sporządzić odrębnie dla każdego zakładu górniczego. Obligatoryjnymi elementami tego planu są informacje takie jak:
- struktura organizacyjna zakładu górniczego, w szczególności przez wskazanie stanowisk osób kierownictwa i dozoru ruchu;
- granice zakładu górniczego;
- szczegółowe przedsięwzięcia niezbędne w celu zapewnienia:
- wykonywania działalności objętej koncesją,
- bezpieczeństwa powszechnego,
- bezpieczeństwa pożarowego,
- bezpieczeństwa osób przebywających w zakładzie górniczym, w szczególności dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,
- racjonalnej gospodarki złożem,
- ochrony elementów środowiska,
- ochrony obiektów budowlanych,
- zapobiegania szkodom i ich naprawy.
Jeżeli zakład górniczy składa się z co najmniej 2 części prowadzących samodzielnie ruch, w planie ruchu tego zakładu określa się dane objęte planem odrębnie w odniesieniu do poszczególnych jego części.
Plan ruchu zakładu górniczego sporządza się na okres od 2 do 6 lat albo na cały planowany okres prowadzenia ruchu, jeżeli jest on krótszy.
Plan ruchu zakładu górniczego wymaga opinii właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Kryterium uzyskania pozytywnej opinii jest nienaruszanie zamierzoną działalnością przeznaczenia lub sposobu korzystania z nieruchomości określonego w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub planie ogólnym gminy (w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego) oraz w odrębnych przepisach. Przedmiotowa opinia jest wyrażana na wniosek przedsiębiorcy, w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku. W przypadku niewyrażenia opinii w tym terminie uważa się, że właściwy wójt (burmistrz, prezydent miasta) nie zgłasza uwag.
Kolejnym obowiązkiem przedsiębiorcy prowadzącego zakład górniczy jest uzyskanie zatwierdzenia planu ruchu zakładu górniczego przez organ nadzoru górniczego właściwy dla miejsca wykonywania robót objętych planem, a jeżeli roboty objęte planem będą wykonywane w granicach właściwości miejscowej co najmniej 2 organów nadzoru górniczego – organ nadzoru górniczego właściwy dla siedziby zakładu górniczego. Wniosek o zatwierdzenie planu ruchu zakładu górniczego przedkłada się co najmniej na 30 dni przed dniem zamierzonego rozpoczęcia wykonywania robót. Plan ruchu zakładu górniczego organ nadzoru górniczego zatwierdza w drodze decyzji.
Do wniosku o zatwierdzenie planu ruchu zakładu górniczego dołącza się:
- 2 egzemplarze planu, podpisane przez przedsiębiorcę oraz kierownika ruchu zakładu górniczego, który będzie realizował plan;
- odpisy wymaganych dla zamierzonych robót decyzji wydanych przez inne organy, w szczególności dotyczących ochrony środowiska;
- opinię właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta) albo informację o jej braku, a w przypadku uwag także oświadczenie przedsiębiorcy o sposobie ich uwzględnienia lub przyczynach ich nieuwzględnienia;
- w przypadku działalności polegającej na poszukiwaniu, rozpoznawaniu lub wydobywaniu soli kamiennej oraz siarki rodzimej metodą otworową, poszukiwaniu, rozpoznawaniu lub wydobywaniu węglowodorów ze złóż, a także podziemnym bezzbiornikowym magazynowaniu substancji oraz podziemnym składowaniu odpadów – dowody potwierdzające prawo wnioskodawcy do nieruchomości położonej w granicach zakładu górniczego albo zakładu, w granicach której są wykonywane roboty górnicze albo geologiczne.
Uwaga: odstąpienie od stosowania zatwierdzonego planu ruchu zakładu górniczego jest dopuszczalne tylko w przypadku powstania zagrożenia bezpieczeństwa ruchu zakładu górniczego lub jego części, bezpieczeństwa powszechnego lub środowiska. Przy czym w takim przypadku przedsiębiorca jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania konieczne dla ochrony zdrowia i życia ludzkiego, zabezpieczenia obiektów zakładu górniczego, bezpieczeństwa powszechnego i ochrony środowiska. Działania te nie mogą być niezgodne z zasadami techniki górniczej oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto o dokonanym odstąpieniu przedsiębiorca niezwłocznie powinien powiadomić właściwy organ nadzoru górniczego oraz organ opiniujący lub uzgadniający.
Jednocześnie, na mocy art. 117 PGG, przedsiębiorca jest obowiązany miedzy innymi:
- rozpoznawać zagrożenia związane z ruchem zakładu górniczego i podejmować środki zmierzające do zapobiegania i usuwania tych zagrożeń;
- posiadać odpowiednie środki materialne i techniczne oraz służby ruchu zapewniające bezpieczeństwo pracowników i ruchu zakładu górniczego;
- prowadzić ewidencję osób przebywających w zakładzie górniczym, przez wskazanie imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego;
- oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe oraz stosować niezbędne rozwiązania zmniejszające to ryzyko, w tym przez sporządzenie dokumentu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;
- posiadać i odpowiednio przechowywać dokumentację prowadzenia ruchu zakładu górniczego;
- posiadać dowód sprawdzenia rozwiązań technicznych przez rzeczoznawcę do spraw ruchu zakładu górniczego – w przypadkach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 120 ust. 1 i 2 PGG.
Wspomnieć również należy, że przechowywanie lub używanie w ruchu zakładu górniczego sprzętu strzałowego wymaga pozwolenia wydanego, w drodze decyzji, przez organ nadzoru górniczego właściwy dla miejsca wykonywania robót strzałowych, a jeżeli roboty te będą wykonywane w granicach właściwości miejscowej co najmniej dwóch organów nadzoru górniczego – organ nadzoru górniczego właściwy dla siedziby zakładu górniczego.
W związku z zagrożeniami związanymi z prowadzeniem ruchu zakładu górniczego ustawodawca wprowadził w art. 112 PGG szczególne obowiązki w zakresie kwalifikacji i szkoleń pracowników.
Generalną zasadą jest, iż ruch zakładu górniczego prowadzi się pod kierownictwem i dozorem osób posiadających wymagane kwalifikacje.
Osoby wykonujące czynności w ruchu zakładu górniczego szkoli się w zakresie znajomości przepisów i zasad BHP, w tym bezpiecznego wykonywania powierzonych im czynności. Osoby te nie mogą być dopuszczone do pracy w ruchu zakładu górniczego, jeżeli nie wykażą się dostateczną znajomością tych przepisów i zasad.
Szkolenia organizuje i prowadzi przedsiębiorca lub na jego zlecenie jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową. Szkolenie jest prowadzone w formie kursu specjalistycznego dla osób kierownictwa i dozoru ruchu oraz osób, o których mowa w art. 53 ust. 5 PGG i odbywa się na podstawie szczegółowego programu kursu specjalistycznego opracowanego przez tego, kto trudni się szkoleniem. Szczegółowy program kursu specjalistycznego uwzględnia zagrożenia występujące w ruchu zakładu górniczego.
Przedsiębiorca jest zobligowany uzyskać zatwierdzenie szczegółowego program kursu specjalistycznego, w drodze decyzji, przez właściwy organ nadzoru górniczego.
Niniejsza publikacja nie zawiera omówienia ruchu zakładu górniczego prowadzącego wydobywanie węglowodorów ze złoża, dla której ustawodawca przewidział dodatkowe lub odrębne warunki.