Wyroki TSUE a dostęp wykonawców z państw trzecich do polskiego rynku zamówień publicznych

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w ostatnim czasie wydał dwa istotne wyroki – w sprawach Kolin Inşaat Turizm Sanayi ve Ticaret AŞ (C-652/22) oraz Qingdao Sifang Co. Ltd (C-266/22), które wpływają na podejście państw członkowskich do udziału wykonawców z państw trzecich (spoza UE) w procedurach udzielania zamówień publicznych.

Główne tezy wyroków

W obu sprawach TSUE potwierdził, że:

• państwa członkowskie są zobowiązane do przestrzegania zasad wynikających z umów międzynarodowych, w tym Umowy o zamówieniach rządowych (GPA) zawartej w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO);
• wykonawcy z państw trzecich mogą powoływać się na przepisy unijne lub międzynarodowe dotyczące dostępu do rynku zamówień, jeżeli dane państwo trzecie jest stroną GPA lub innego porozumienia zawartego z UE;
• zamawiający muszą respektować prawa takich wykonawców do niedyskryminacyjnego traktowania, o ile spełniają warunki określone w odpowiednich umowach międzynarodowych.

TSUE jednoznacznie wskazał jednak, że Unia Europejska zachowuje prawo do ograniczania dostępu wykonawców z państw trzecich w sytuacji, gdy nie istnieją odpowiednie umowy międzynarodowe lub gdy państwa trzecie stosują praktyki ograniczające dostęp do swoich rynków zamówień.

Wpływ wyroków na prawo polskie

W związku z wyrokami TSUE w Polsce pojawił się projekt prac nad nowelizacją ustawy Prawo zamówień publicznych (PZP) oraz ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi mający za zadanie wdrażać do polskiego porządku prawnego skutki wyroków TSUE. Projekt przyjmuje domniemanie braku zgody na udział wykonawców z państw trzecich – milczenie zamawiającego na ten temat w SWZ i dokumentach zamówienia będzie uznawane za brak zgody. Zmiany mają na celu przede wszystkim:

• dostosowanie przepisów do aktualnej wykładni TSUE poprzez precyzyjne określenie zasad udziału wykonawców z państw trzecich;
• wprowadzenie mechanizmów weryfikacji pochodzenia wykonawcy oraz źródła dostarczanych towarów lub świadczonych usług;
• możliwość wykluczania wykonawców z państw trzecich nieobjętych stosownymi umowami międzynarodowymi lub w przypadku braku zasady wzajemności;
• uwzględnienie instrumentów ochronnych, które przewidują sankcje wobec wykonawców z państw stosujących środki protekcjonistyczne.

Co to oznacza dla zamawiających i wykonawców?

Dla zamawiających wiąże się to przede wszystkim z koniecznością dokładniejszej analizy statusu prawnego wykonawców spoza UE oraz możliwością stosowania nowych podstaw wykluczenia. Natomiast dla wykonawców – konieczność wykazywania prawa dostępu do rynku zamówień na podstawie odpowiednich umów międzynarodowych oraz ryzyko ograniczeń w dostępie do rynku polskiego w przypadku braku stosownych porozumień lub zasad wzajemności.

Wyroki TSUE w sprawach Kolin i Qingdao Sifang istotnie kształtują nowe zasady dostępu do europejskiego, w tym polskiego, rynku zamówień publicznych. Planowane zmiany w polskim PZP będą miały znaczący wpływ zarówno na sposób organizacji postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, jak i na strategie uczestnictwa wykonawców zagranicznych w tych postępowaniach.