Spis treści:
Wprowadzenie
Zgodnie z kodeksem spółek handlowych (KSH) zarząd spółki nie tylko reprezentuje spółkę na zewnątrz, ale również prowadzi jej sprawy. Członkowie zarządu spółki mają tym samym dostęp do wszystkich ważnych i newralgicznych informacji, nie tylko tych dotyczących samej spółki (np. na temat stosunków wewnętrznych spółki, czy też jej kontaktów handlowych), ale także rynku, na którym spółka działa. Dlatego też, na członków zarządu spółki został nałożony nie tylko obowiązek lojalności, ale również zakaz prowadzenia przez nich działalności konkurencyjnej względem spółki.
Pojęcie działalności konkurencyjnej
Zakaz konkurencji stanowi doprecyzowanie obowiązku lojalności członka zarządu wobec spółki (wynikającego odpowiednio z art. 209 KSH co do członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz z art. 377 KSH co do członków zarządu spółki akcyjnej).
Pojęcie „interesu konkurencyjnego” nie ma definicji kodeksowej. W doktrynie i orzecznictwie przez działalność konkurencyjną rozumie się nie tylko świadczenie usług na rzecz konkurencji, ale także działania mogące zaszkodzić sytuacji majątkowej spółki, takie jak m.in. doradztwo, dostarczanie towarów, praktyczny instruktaż, dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, udzielanie kredytów czy przekazywanie informacji o kontrahentach lub metodach produkcji, kalkulacjach cen i kosztów. Wskazany zespół czynności, w niektórych przypadkach, może prowadzić do naruszenia obowiązku zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa.
Podstawy prawne zakazu konkurencji
Zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej przez członków zarządu spółki wynika wprost z KSH. Dopuszczalne jest również, aby został on w szerszym zakresie uregulowany w umowie czy statucie spółki bądź w odrębnej umowie zawartej pomiędzy spółką a członkiem zarządu.
Zakaz konkurencji wynikający z KSH
Zakres przedmiotowy
Zgodnie z art. 211 § 1 KSH, członek zarządu spółki z o.o. nie może bez zgody spółki:
- prowadzić działalności konkurencyjnej,
- uczestniczyć w spółce konkurencyjnej, jako:
- wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej,
- członek organu spółki kapitałowej,
- uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu,
- uczestniczyć w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu.
Analogiczna regulacja dotyczy członków zarządu spółki akcyjnej, co wynika z art. 380 § 1 KSH.
Warto zaznaczyć, że umowa bądź statut spółki mogą określać szerszy zakres zakazu konkurencji obowiązującego członków zarządu, aniżeli ten, który wynika z przepisów KSH.
Charakter zakazu konkurencji na gruncie KSH
Zakaz konkurencji uregulowany w art. 211 § 1 KSH oraz w art. 380 § 1 KSH ma charakter względnie obowiązujący. Organ, który jest uprawniony do powołania do zarządu w danej spółce, może udzielić zgody na prowadzenie działalności konkurencyjnej, chyba że umowa bądź statut spółki stanowi inaczej. Oznacza to, że umowa spółki może upoważnić inny organ do udzielenia takiej zgody.
Dopuszczalne jest również, że w umowie spółki wymogi co do uzyskania zgody na podjęcie działalności konkurencyjnej zostaną w pewien sposób złagodzone. Takim przykładem może być wprowadzenie obowiązku uprzedniego poinformowania odpowiedniego organu spółki o zamiarze jej podjęcia, powiązanego z uznaniem, że w razie braku sprzeciwu w określonym terminie zgoda została udzielona.
Co istotne, umowa albo status spółki nie mogą całkowicie uchylać ustawowego zakazu konkurencji.
Umowny zakaz konkurencji
Niezależnie od zakazu konkurencji wynikającego z KSH (czy z umowy bądź statutu spółki), obowiązki członka zarządu z nim związane, mogą zostać uregulowane również w odrębnej umowie normującej relacje członka zarządu ze spółką. Może to więc nastąpić np. w:
- umowie menadżerskiej,
- umowie zlecenia,
- umowie o świadczenie usług,
- dodatkowej umowie o zakazie konkurencji zawartej obok umowy o pracę (taka umowa wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności).
Dodać należy, że w przypadku, gdy członek zarządu zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę, to jego relacje ze spółką (jako pracodawcą) określa również KP (w tym m.in. art. 100 KP).
O reprezentacji przy zawieraniu umów z członkami zarządu spółki z o.o. przeczytasz tutaj.
Okres obowiązywania zakazu konkurencji
Zakaz konkurencji wynikający z art. 211 KSH i 380 KSH, obowiązuje członka zarządu od chwili powołania go do zarządu, aż do chwili wygaśnięcia mandatu.
Regulacje KSH dotyczące zakazu konkurencji członka zarządu spółki, przestają więc obowiązywać w momencie, gdy zakaz może okazać się najbardziej potrzebny dla prawidłowej ochrony interesów spółki.
Z uwagi na to, że ustawowy zakaz konkurencji nie dotyczy byłych członków zarządu spółki, najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest uregulowanie w odrębnej umowie tzw. „następczego zakazu konkurencji”. Jeżeli spółka chce, by członek zarządu spółki był związany zakazem konkurencji także po wygaśnięciu mandatu (tj. po odwołaniu, rezygnacji lub po upływie kadencji), powinna zadbać o to, aby odpowiednie postanowienia w tym zakresie znalazły się w jednej z umów, o których mowa powyżej. W takiej umowie należy szczegółowo określić zasady, zakres i okres obowiązywania zakazu konkurencji po wygaśnięciu mandatu członka zarządu spółki.
Skutki naruszenia zakazu konkurencji
Naruszenie zakazu konkurencji przez członka zarządu spółki może pociągnąć za sobą negatywne skutki. Mogą być one następujące:
- każdy członek zarządu spółki, który – bez zgody spółki – zajmuje się interesami konkurencyjnymi, naruszając tym samym obowiązujący go zakaz, naraża się na odpowiedzialność odszkodowawczą, wynikającą z art. 293 KSH bądź art. 483 KSH;
- na płaszczyźnie organizacyjnej, naruszenie zakazu konkurencji, może stanowić przesłankę do zawieszenia w pełnieniu funkcji członka zarządu, a nawet do odwołania z zajmowanego stanowiska;
- w sytuacji, gdy członek zarządu był zatrudniony w spółce na podstawie umowy o pracę, naruszenie zakazu konkurencji może zostać potraktowane jako naruszenie obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy, co tym rodzi także odpowiedzialność członka zarządu na gruncie kodeksu pracy;
- na członka zarządu, który dopuścił się naruszenia zakazu konkurencji, mogą zostać nałożone dodatkowe sankcje (np. kary umowne), gdy zostały one przewidziane w umowach cywilnoprawnych zawieranych odrębnie przez spółkę z członkami zarządu.
Podsumowanie
Odpowiednie regulacje związane z zakazem prowadzenia działalności konkurencyjnej przez członków zarządu, niewątpliwie mogą się przyczynić do ochrony interesów spółki. Warto więc zadbać o to, aby dostosować ich treść do specyfiki funkcjonowania danej spółki, aby zabezpieczyć ją przed zagrożeniami wiążącymi się z podjęciem i prowadzeniem przez członka zarządu działalności mogącej zaszkodzić sytuacji spółki.