Czy w interesie inwestora jest wyłączanie lub ograniczanie prawa do przelewu wierzytelności z umowy o roboty budowlane?

Przelew wierzytelności wykonawcy z umowy o roboty budowlane, w szczególności gdy dotyczy to wierzytelności przyszłych, jest zagadnieniem, z którym mierzą się prawnicy inwestora na każdym etapie wykonywania i rozliczania robót budowlanych, a następnie całej umowy.

Sytuacje zagrażające inwestorowi mogą być dwie, a mianowicie:

• inwestor nie wyłączył w umowie o roboty budowlane prawa do przelewu wierzytelności, co oznacza, że każdy wykonawca robót budowlanych może wierzytelność już istniejąca (objętą rozliczeniem częściowym w ramach wykonywanych robot), lub wierzytelność przyszłą (taką, która powstanie w przyszłości w związku z wykonywaniem robót budowlanych) przelać bez zgody inwestora na podmiot trzeci;
• inwestor ograniczył w umowie prawo do przelewu wierzytelności, w ten sposób, że dokonanie przelewu wierzytelności na osobę trzecią uzależnił od swojej każdorazowej zgody, ale w trakcie wykonywania robót budowlanych zgody takiej udzielił nie modyfikując warunków umowy, na podstawie której cedent dokonał przelewu wierzytelności.

Pomijając kwestie dogmatyczne, wynikające z rozbieżnej interpretacji przepisów prawa w zakresie przelewu wierzytelności, istota problemu sprowadza się do tego, że inwestor z chwilą otrzymania zawiadomienia o przelewie staje się dłużnikiem przelanej wierzytelności i w obu wskazanych powyżej przypadkach jest mocno ograniczony w podejmowaniu wszelkich decyzji, w tym o odstąpieniu od umowy, wstrzymaniu robót, zawieraniu aneksów do umowy o roboty budowlane, na podstawie których chciałby wyłączyć, ograniczyć, przesunąć terminy realizacji lub zapłaty wynagrodzenia, bądź też w inny sposób zmodyfikować stosunek obligacyjny. Rzecz bowiem w tym, że przelew wierzytelności z umowy wzajemnej tworzy niejako stosunek trójstronny pomiędzy cedentem, cesjonariuszem oraz dłużnikiem przelanej wierzytelności (inwestorem), co powoduje, że na każdą taką czynność nie wystarcza zgoda cedenta, z którym pierwotnie była zawarta umowa o roboty budowlane, ale potrzebna jest także zgoda cesjonariusza, czyli podmiotu, który nabył wierzytelność w drodze jej przelewu. W przypadku czynności prawokształtujących oświadczenie z tym związane musi być również złożone cesjonariuszowi.

Inną kwestią, która może okazać się jeszcze bardziej uciążliwa po zawarciu umowy przelewu wierzytelności, to możliwość egzekwowania przez inwestora swoich roszczeń wynikających z umowy, czy też realizacji obowiązków wobec osób trzecich, jakie niosą postanowienia umowne. Mowa tutaj o działaniach inwestora, które łączą się z naliczeniem kar umownych, odszkodowań, czy też wykonaniem przez inwestora innych obowiązków umownych nałożonych na wykonawcę, a wykonywanych przez inwestora z upoważnienia wynikającego z umowy (np. zakup polisy ubezpieczeniowej dotyczącej budowy), które następnie wiążą się z obowiązkiem ich rozliczenia przez potrącenie. W każdym takim wypadku inwestor dokonując powyższych czynności musi mieć na względzie treść art. 513 KC, który stanowi że:

• dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie,
• dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.

Zapisy przywołanego powyżej art. 513 KC mogą mocno komplikować realizację postanowień umownych, wówczas gdy inwestor na czas nie rozliczył swoich wierzytelności, oraz w przypadku dokonania przelewu wierzytelności przyszłych, które powstają w trakcie trwania umowy, w związku z postępem robót na budowie. Te wierzytelności powstają bowiem sukcesywnie z datą wykonania robót budowlanych i wszelkie kwestie dotyczące możliwości potrącenia roszczeń wzajemnych z umowy trzeba badać każdorazowo w oparciu o przywołane powyżej reguły.

Rekomendacja kancelarii w zakresie przelewu wierzytelności:

• w umowie o roboty budowlane nie należy zawierać takich postanowień, na podstawie których wykonawca robót jest uprawniony do dokonania przelewu wierzytelności na jakikolwiek inny podmiot, bez zgody inwestora,
• każdorazowo udzielając zgody na przelew wierzytelności należy szczegółowo badać, w jakim zakresie i na jakich warunkach zgoda ta może być udzielona.