Umowny termin zawity dla roszczeń wykonawcy robót budowlanych – klauzula 20.1 FIDIC

Problem zakresu dopuszczalności i skutków zastrzegania umownych terminów zawitych do dochodzenia roszczeń majątkowych rodzi liczne kontrowersje. W polskiej praktyce kontraktowej w zakresie realizacji inwestycji infrastrukturalnych powszechnie stosowany jest wzorzec umowy FIDIC, którego elementem jest klauzula zastrzegająca właśnie umowny termin zawity w rozumieniu ścisłym (klauzula 20.1 FIDIC).

W autonomii woli stron co do zasady mieści się kompetencja do ustalania umownych terminów zawitych, z zastrzeżeniem, że w odniesieniu do konkretnego postanowienia zastrzegającego taki termin należy badać, czy nie narusza ono ustawy, właściwości (natury) danego stosunku prawnego oraz zasad współżycia społecznego lub nie prowadzi do obejścia prawa (art. 58 § 2 KC).

W orzecznictwie uznano, że zarówno warunki ogólne FIDIC, jak i warunki szczególne stosowane przy zawarciu umowy w trybie udzielenia zamówienia publicznego stanowią wzorzec umowy w rozumieniu art. 384 KC.

Najważniejsze fragmenty omawianej klauzuli 20.1 są następujące: „Jeżeli Wykonawca uważa się za uprawnionego do przedłużenia Czasu na Ukończenie lub też dodatkowej płatności, na mocy jakiejkolwiek klauzuli niniejszych Warunków lub na innej podstawie związanej z Kontraktem, to powinien on powiadomić o tym Inżyniera, opisując zdarzenie lub okoliczność dające podstawę do takiego roszczenia. Powiadomienie winno być przedstawione tak szybko, jak to wykonalne, ale nie później niż 28 dni od dnia, w którym Wykonawca dowiedział się, lub powinien był się dowiedzieć, o danym zdarzeniu lub okoliczności. Jeżeli Wykonawca nie zgłosi roszczenia w ciągu takiego okresu 28 dni, to Czas na Ukończenie nie będzie przedłużony, Wykonawca nie będzie uprawniony do dodatkowej zapłaty, a Zamawiający będzie zwolniony z całej odpowiedzialności z tytułu roszczenia. […] Jeżeli Wykonawca nie zastosuje się do tej lub innej klauzuli odnoszącej się do roszczenia, to wszelkie uprawnienia do przedłużenia Czasu na Ukończenie lub dodatkowej płatności zostaną ograniczone w stopniu, w jakim to uchybienie uniemożliwiło lub zaszkodziło należytemu zbadaniu roszczenia”.

Wypowiedzi piśmiennictwa i judykatury obcej wskazują, że funkcją analizowanej klauzuli nie jest ograniczanie odpowiedzialności inwestora wobec wykonawcy w związku z wykonywaniem umowy. Podobnie funkcje tej klauzuli są postrzegane w polskiej judykaturze.

Ocena ważności oraz kwalifikacja prawna klauzuli 20.1 FIDIC była przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego zawartego m.in. w wyroku z dnia 23 marca 2017 r., sygn. akt V CSK 449/16. Sąd Najwyższy zakwalifikował wspomniane postanowienie jako ustanawiające umowny termin zawity, uznając je co do zasady za dopuszczalne w ramach swobody umów (art. 353¹ KC).